Ναός Θεοτόκου, Πηγή Τηλλυρίας


Γύρω στο ένα χιλιόμετρο δυτικά του εγκαταλειμμένου τουρκοκυπριακού χωριού Πηγή Τηλλυρίας, επαρχία Λευκωσίας, μητρόπολη Κύκκου και Τηλλυρίας, βρίσκεται ο ερειπωμένος ναός της Θεοτόκου. Αυτός έχει ανασκαφεί το 2011 από το Μουσείο Κύκκου σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων υπό τη διεύθυνση του Στέλιου Περδίκη.
Πρόκειται για μονόχωρο κατασκεύασμα διαστάσεων 926Χ320 εκ. Στα ανατολικά έντονα προεξέχει η αψίδα του ιερού βήματος, η οποία είναι μεγαλύτερη του ημικυκλίου. Έχει χορδή 175 εκ. και βέλος 120 εκ.

Η τοιχοδομία διασώζεται σε ύψος γύρω στα 90 εκ. και απαρτίζεται από τοπικούς ηφαιστειογενείς λίθους, συγκρατούμενους με χωματόλασπη. Ορθογωνισμένοι πωρόλιθοι χρησιμοποιήθηκαν στις γωνίες των τοίχων στα περιθυρώματα και στο περίγραμμα της καμάρας του βήματος. Δύο θύρες οδηγούν στο εσωτερικό του ναού, μία στο μέσο του δυτικού τοιχου, ανοίγματος 105 εκ., και άλλη στον βόρειο τοίχο πλάτους 120 εκ.

Το λιθανάγλυφο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου με εγχάρακτο σταυρό βρέθηκε ριγμένο στο μέσο σχεδόν της θύρας. Ο μεγάλος αριθμός επίπεδων αγκιστρωτών κεραμιδιών, που εντοπίστηκαν, παραπέμπουν σε δίρρικτη ξυλόστεγη κάλυψη της οροφής. Ο ναός πριν την καταστροφή του ήταν πλήρης τοιχογραφιών. Πέραν των πολυάριθμων τεμαχίων, τα οποία συγκεντρώθηκαν κατά την ανασκαφή, βρέθηκαν στη θέση τους στην αψίδα του βήματος τα κάτω τμήματα από τα σώματα των συλλειτουργούντων τεσσάρων ιεραρχών.

Η κεραμική, που συγκεντρώθηκε, είναι αβαφής και εφυαλωμένη, κύρια της εποχής της τουρκοκρατίας. Στα χαμηλότερα στρώματα και επί του φυσικού βράχου εντοπίστηκε παλαιότερη εφυαλωμένη κεραμική με λευκό και πράσινο επίχρισμα, που χρονολογικά τοποθετείται στα τέλη του 15ου με αρχές του 16 αιώνα.

Στην ίδια εποχή μπορεί να τοποθετηθεί με κάθε επιφύλαξη με βάση τεχνοτροπικά στοιχεία και ο τοιχογραφικός διάκοσμος. Τα περισσότερα από τα μικρής χρηματικής αξίας νομίσματα, που εντοπίστηκαν μπροστά από το βήμα, είναι της εποχής του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄(1808 – 1839). Ας σημειωθεί ότι επί εποχής του πιο πάνω σουλτάνου ξέσπασε η Ελληνική επανάσταση του 1821. Ίσως κατά την εποχή αυτή εγκαταλείφθηκε και ερημώθηκε ο ναός της Θεοτόκου.